Tekst stanowi elementy rozdziału książki Adama Miklosiego Dog Behaviour, Evolution, and Cognition.
Okres pośredni (dni 13-21)
Okres pośredni (dni 13-21)
Młode wilka spędzają ten okres również w norze, głównie z rodzeństwem i matką. Ich zdolności motoryczne rozwijają się powoli, a zachowania eksploracyjne ogranicza powierzchnia nory. Ten okres charakteryzuje się rozwojem zdolności percepcyjnych, rozpoczyna się od otwarcia się oczu, a kończy na otwarciu kanału słuchowego. Oczy i kanały słuchowe nie otwierają się synchronicznie, dzieje się to w różnym czasie, a co ciekawe, moment otwarcia się oczu i uszu jest różny u różnych ras. Według Scotta i Fullera (1965) oczy Cocker Spanieli otwierają się w 14 dniu, natomiast u Foksterierów w tym samym wieku otwarte oczy miało tylko 11% grupy. Z kolei w przypadku słuchu pojawiają się odmienne wzorce. Tutaj Spaniele wydają się być nieco z tyłu. Na tym etapie tylko 61% szczeniąt reagowało odruchem obronnym na nagle pojawiający się dźwięk (pierwsze oznaki słyszenia), podczas gdy w grupie terrierów reagowały już prawie wszystkie szczenięta. Zatem biorąc pod uwagę funkcje oczu i słuchu jako wyznaczniki rozpoczęcia i zakończenia tej fazy rozwoju, musimy uwzględnić również różnice związane z pojawianiem się tych funkcji u poszczególnych ras. U Foksterierów trwa to kilka dni, podczas gdy u Cocker Spanieli znacznie dłużej niż tydzień. To opóźnienie może być wynikiem zwisającego kształtu uszu Cocker Spaniela, przez co mogą potrzebować więcej czasu, by „ nauczyć się” słyszeć.
Bezpośrednia stymulacja szczeniąt przez matkę obniża się równolegle z obniżeniem wzorów zachowania właściwych noworodkom, wzrastają natomiast zdolności motoryczne potrzebne do prezentowania sygnałów komunikacyjnych, takich jak machanie ogonem. Szczenięta powoli zyskują umiejętność modyfikacji swojego zachowania w odpowiedzi na doświadczanie pozytywnych lub negatywnych zdarzeń w środowisku. Scott i Fuller wskazali, iż u psich szczeniąt instrumentalna reakcja na pożywienie pojawia się ok 15 dnia, a kilka dni później wykazują one podobną reakcję motoryczną w odpowiedzi na awersyjną stymulację.
Faza socjalizacji (dni 20-84)
Jak wynika z obserwacji dzikich wilków, młode wychodzą z gniazda około 3 tygodnia (Mech 1970, Packard 2003). Jest to jedna z ważniejszych zmian w ich środowisku rozwojowym. Młode są teraz wystawione na nową, różnego rodzaju stymulację, włączając w to bodźce słuchowe i węchowe. Szczeniaki mają więc szansę rozwijać zdolności motoryczne, częściowo poprzez interakcje z członkami grupy społecznej, w tym z wilkami będącymi w tym samym wieku, jak i tymi z wcześniejszych roczników. Faza socjalizacji odpowiada okresowi wrażliwości, co daje możliwość uczenia się środowiska społecznego.
Rola uczenia się interakcji społecznych została zbadana podczas badań związanych z izolacją. Praca ta pokazała, że systemy percepcyjne podlegają innego rodzaju kontroli, niż systemy związane z działaniem. W tych ostatnich ważną rolę odgrywają czynniki genetyczne, dlatego też psy i wilki są w stanie prezentować złożone reakcje ruchowe (np. sygnały komunikacyjne) przy niewielkim doświadczeniu. Jednak już rozpoznanie osobnika jako kompana społecznego i odpowiedź na sygnały behawioralne przez niego prezentowane są zależne od doświadczenia. Psy, które dorastały z kotami, potrzebowały czasu żeby zaakceptować i rozpoznawać inne psy (lub ich własne odbicie w lustrze) jako własny gatunek oraz okresu zbierania doświadczeń, w trakcie którego uczyły się rozumieć motywację prezentowania sygnałów społecznych i odpowiedniego reagowania na nie. Doświadczenie takie
jest niezbędne aby pies mógł w prawidłowy sposób prezentować zachowania submisywne. Choć dokładny mechanizm leżący u podstaw tego zjawiska nie jest dokładnie znany (i nie był badany), niewykluczone że podczas tego okresu szczeniaki rozwijają systemy percepcyjne, dzięki którym mogą przetwarzać złożone wzrokowe i słuchowe sygnały. Interakcje społeczne pomagają im także w nauce kontrolowania reakcji ruchowych. Dla przykładu, szczeniaki nabywają zdolności bardziej wyważonego i ostrożniejszego gryzienia (hamowanie gryzienia) w kontekście społecznym.
Młode wilka spędzają ten czas w pobliżu nory, jednak w niektórych przypadkach są one przenoszone do innych legowisk. Później spędzają większość czasu w terenie, dzięki czemu przywykają do zmian fizycznego otoczenia. Tym samym uczą się, że stabilność wyznaczana jest przez środowisko społeczne. W trakcie pierwszych 3 tygodni, legowisko dostarcza młodym fizycznie stałej lokalizacji, jest niemal jak centrum świata, jednak teraz szczeniaki uczą się, by swoją aktywność zataczać wokół bardziej dynamicznego centrum, jakim staje się ich rodzina.
Młode wilka są odstawiane od piersi ok 8-10 tygodnia życia, po tym stają się bardziej zależne od jedzenia, jakie przynoszą im rodzice lub rodzeństwo. Co ważne, szczególnie na wczesnym etapie tej zależności, młode muszą uzyskać dostęp do jedzenia poprzez aktywne proszenie
od innych, takie jak lizanie kącików ust, które automatycznie wywołuje regurgitację jedzenia u dorosłych osobników. Młode szybko uczą się, jak otrzymać jedzenie przynoszone do domu w żołądkach innych osobników a wywoływanie regurgitacji maleje tylko wówczas, gdy po udanym polowaniu, starsze wilki przynoszą niezjedzone mięso. To natomiast dostarcza doświadczenia w dzieleniu się i konkurowaniu o jedzenie, czyli sytuacji, w których pojawia się relacja hierarchiczna. Packard zaobserwował relatywnie niewiele zachowań agresywnych pomiędzy dorosłymi a szczeniakami wilków, związanych z jedzeniem, prawdopodobnie dlatego, że matka była w stanie przekierować zainteresowanie młodych z mleka, na inne alternatywne źródła jedzenia (jedzenie z regurgitacji lub jedzenie przyniesione z polowania). Co ważne, interakcje te zapewniają młodym środowisko społeczne, ważne dla nauki.
W przypadku psów, sprawa jest bardziej skomplikowana. Wśród dzikich psów brak obecności ojca czy innych pomocników powoduje większe obciążenie matki, co może prowadzić
do silniejszego konkurowania pomiędzy szczeniakami. U psów żyjących wśród ludzi, to człowiek może dostarczać dodatkowe pożywienie (kiedy laktacja u suki obniża się i regurgitacja może wogóle nie występować). W sytuacji tej nie występują jednak pierwotnie ważne relacje społeczne. Niemniej, regularny kontakt ludzkich opiekunów ze szczeniakami, okazuje się ważny w procesie socjalizacji.
Badacze rozróżniają pierwotny i wtórny okres socjalizacji, jednak dokładne znaczenie tych określeń często nie jest do końca jasne. Scott i Fuller rozróżnili je na podstawie różnic mechanizmów uczenia leżących u ich podstaw. Argumentowali, że pierwotna socjalizacja
ma miejsce w trakcie wrażliwej fazy wdrukowania, kiedy zwierzę uczy się bardzo szybko
w trakcie krótkotrwałej ekspozycji na bodziec i ten proces nauki zależny jest tylko w części od czynników zewnętrznych (np. jedzenie). Choć nigdy nie określili tego bezpośrednio, w ich znaczeniu socjalizacja wtórna odnosi się do procesów opartych na różnorodnych formach uczenia się asocjacyjnego. Ta wtórna socjalizacja jest analogiczna do czasu, kiedy „dzikie” zwierzęta są zaznajomione z ludźmi i podlegają różnorodnym formom uczenia się. Zatem, w strukturze jaką proponują Scott i Fuller, można doprowadzić do pierwotnej socjalizacji psa z ludźmi, jeżeli pies doświadczy kontaktu z człowiekiem w trakcie okresu socjalizacji. Przeciwnie odnosi się do tej kwestii Lindsay, który odróżnia pierwotną i wtórną socjalizację, na podstawie tego czy młode mają do czynienia z osobnikiem tego samego gatunku, czy z człowiekiem, co jednak wydaje się być problematyczne. Zgodnie z tym punktem widzenia, pierwotna socjalizacja ma miejsce pomiędzy 3-5 tygodniem w rodzimej grupie społecznej i kontynuowana przez człowieka przechodzi w socjalizację wtórną, po odstawieniu młodych od piersi i odseparowaniu ich od członków rodziny.
Należy zaznaczyć, że w trakcie tego okresu szczeniaki mogą być przyzwyczajane do wielu rożnych gatunków, w tym małp, kotów czy królików (Cairns i Werboff 1967, Fox 1971). Ta zdolność jest także wykorzystywana u psów, które wyrastają, by chronić żywy inwentarz i są wówczas poddawane intensywnym, rozległym doświadczeniom społecznym z członkami tych domowych gatunków, których będą strzec (Coppinger i Coppinger 2001). Wszystko to wspiera twierdzenie, że w rozpoznaniu gatunku niewielkie, jeśli jakiekolwiek znaczenie ma czynnik genetyczny, brak jest jednak znaczących eksperymentów, które dostarczały by bardziej decydującej odpowiedzi dotyczącej tego problemu.
Kolejną ważną zmianą w rozwoju jest wysoki wzrost hierarchizacji w relacjach pomiędzy szczeniakami psów. Scott i Fuller w swoich badaniach zauważają, że w 11 tygodniu życia, procent kompletnych relacji opartych na dominacji mocno wzrasta, choć są w tej kwestii zaznaczone różnice pomiędzy rasami. Niestety, jest niewiele danych, które określałyby,
jak wczesne relacje społeczne i doświadczenie zarówno wilków i psów, wpływają na późniejsze zachowanie dotyczące ról i rangi w grupie społecznej. Fox (1972,1975) zasugerował, że zarówno czynniki genetyczne (np. temperament) oraz doświadczenie determinują późniejszą pozycję w porządku dominacyjnym. Relatywnie stabilne pozycje społeczne zaobserwowano wśród wilków i psów w trakcie okresu socjalizacji, jednak stwierdzenie to stanowiło prawdę tylko wówczas, gdy skategoryzowano zwierzęta po prostu jako dominantów (zazwyczaj wygrywających) lub podporządkowanych (zazwyczaj przegrywających). Jednak nawet w tym przypadku występowały osobniki, które przeskakiwały pomiędzy tymi kategoriami.
Tłumaczenie: Magdalena Grabowska
Wszystkie artykuły podlegają ochronie prawnej, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 nr 24 poz. 83 wraz z p. zm.) o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Używanie, kopiowanie, przetwarzanie, wykorzystywanie, publikowanie w Internecie i innych mediach artykułów ze stron, bez zgody autora jest zabronione.
